Í hvað erum við að flýta okkur?

Höfundur er Ingvi Hrannar Ómarsson. Hann er kennari og forsprakki UTÍS-hópsins sem er handhafi hvatningarverðlauna Íslensku menntaverðlaunanna árið 2020.

Fullt heiti greinar: Í hvað erum við að flýta okkur? Ofuráhersla á bóklega færni ungra barna dregur úr hæfni þeirra í því sem mestu máli skiptir.

Við höfum öll takmarkaðan tíma og það hvernig við notum hvern dag safnast saman í það sem við gerum. Ekki það sem við ætlum kannski að gera á morgun, heldur er hæfni okkar, heilsa og þekking byggð á því sem við gerðum, borðuðum og lærðum í dag. Lífið er fullt af deginum í dag … ekki morgundögum. Ef við ætlum að verða góð í einhverju þurfum við að gera það í dag. Ekki mögulega á morgun.

Hvernig börn verja sínum tíma skiptir gríðarlegu máli. Árin, frá eins til sex ára, eru líklega þau mikilvægustu í lífi hverrar manneskju. Þá byggjum við upp mikið af hæfni okkar til samskipta og það er einmitt á þessum aldri sem samhygð (e. empathy) barna þroskast og mótast. Án hennar er grundvöllur fyrir nær öllum eðlilegum samskiptum og velgengni í lífinu á veikum grunni byggður.

Burdette og Whitaker (2005) segja í grein  sinni, Resurrecting free play in young children – Looking beyond fitness and fatness to attention, affiliation, and affect, að þó margt geti orðið til við að hjálpa okkur við að mynda tengsl við aðra, telja þau að samhygð, sem er skilgreind sem hæfnin til að þekkja og skilja eigin tilfinningar og annarra og er hæfileiki sem þroskist á barnsaldri, sé lykillinn að góðum samskiptum seinna meir og þroskist og þróist einkum í frjálsum leik. Það sé frjáls leikur sem sé best til þess fallinn að þjálfa þá samhygð, samskiptahæfni og skapandi hugsun sem er nauðsynleg okkur í lífinu.

Leikur er okkur eðlislægur og og hið sama gildir um flest dýr í náttúrunni. Mannfólkið eru þau einu sem skipulega draga úr honum. Eða … setja leiknum vaxandi hömlur. Hér er dæmi um hrafn sem fann lok af jógúrt og ákvað að renna sér niður húsþak með því. Enginn tilgangur annar en leikurinn sjálfur. En leikurinn hefur einmitt  heilmikinn tilgang í sjálfu sér.

Paley (2009) bendir á að allur leikur með öðrum krefjist þess að við leysum vandamál, að við ákveðum hvað við eigum að gera, hverjir eiga að taka þátt, hvenær við byrjum, hvenær við hættum og hverjar séu reglur leiksins. O’Neal, Dunn og Martinsen (2000) segja rannsóknir þeirra sýna að frjáls leikur bæti andlega og félagslega hæfni barna og geti dregið úr kvíða, depurð, árásargirni og þar að auki bætt svefn.

Frjáls leikur fær minni tíma með hverju árinu og það er að hafa gríðarleg áhrif á börn og ungmenni

En þrátt fyrir mikilvægi leiksins, umfram flest annað, sem börn geta varið tíma sínum í, er kerfisbundið verið að minnka hann og hefur tími til frjálsra leikja barna, bæði innan og utan heimilis minnkað verulega á síðustu áratugum. Ekki er hægt að skella skuldinni á snjallsímanotkun, heldur hefur þetta verið að þróast í langan tíma.

Hofferth og Sandberg (2001) fundu í langtímarannsókn sinni að á árunum 1981–1997 styttist frjáls leiktími barna í Bandaríkjunum um 25% og breyttist í skipulagt starf að einhverju leyti. Breytingin frá 1981–1997 var sú að sex til átta ára börn nýttu 18% meiri tíma í skóla, 145% meiri tíma í heimanám, 168% meiri tíma í verslunarferðir með foreldrum, 55% minni tíma að eiga samskipti heima fyrir og 25% minni tíma í leik. Færum okkur fram um 20 ár frá því að rannsóknin var gerð og bætum við snjalltækjum, leikjatölvum og internetinu … En kannski börnin leiki sér svona mikið í tölvunni því það er eini staðurinn þar sem þau geta leikið sér frjálst, án aðkomu fullorðinna og án stýringar. Mörg börn mega ekki fara út ein, og jafnvel þó þau gerðu það eru þau ólíkleg til þess að finna jafnaldra í svipuðum leiðangri.

Peter Gray segir m.a. í bók sinni Free to Learn að í gangi sé svokallað anti-play attitude sem lýsi sér í auknum áherslum á frammistöðu sem hægt er að mæla á einfaldan og fljótlegan hátt og fyrir vikið sé minni áhersla á raunverulegt nám sem er erfitt að mæla og það hafi slæm áhrif á þroska barna.

Fyrr og meira er ekki alltaf betra

Að ná góðu valdi á lestri er mikilvæg hæfni, en að reyna að ná henni eins snemma í þroskaferlinu og hægt er er kannski ekkert alltof góð hugmynd. Mörg börn geta lært að lesa fjögurra til fimm ára, en rannsóknir sýna að það hafi ekkert endilega góð áhrif á lestrarhæfni þeirra síðar eða að þau standi eitthvað framar börnum sem ná tökum á lestrinum síðar. Meira að segja gæti það hamlað þeim.

Í grein um rannsókn sem birtist í Early Childhood Research Quarterly sem ber heitið: Children learning to read later catch up to children reading earlier (Suggate o.fl., 2013), segir m.a. að rannsóknir hafi sýnt að það að hefja lestrarnám fimm ára, í stað sjö ára, hafi engin jákvæð áhrif á lestrargetu hópanna tveggja þegar þau urðu ellefu ára og að það að byrja fyrr geti beinlínis haft neikvæð áhrif. Þau börn sem byrjuðu fimm ára sýndu almennt neikvæðari viðhorf gagnvart lestri og bjuggu yfir slakari lesskilningi við ellefu ára aldur en þau sem hófu formlegt lestrarnám sjö ára.

En ef aukin áhersla m.a. á lestur og formlegt nám fyrr hefur engin (eða jafnvel neikvæð) áhrif þegar þau eldast, hvað ættum við þá að gera í staðinn?

  1. Við gætum dregið úr kröfum þess í leikskóla að öll börn þurfi að kunna að lesa þegar þau útskrifast þaðan.

Sum börn geta lesið strax á leikskólaaldri, en að ætlast til að öll fimm ára börn eigi að geta lesið er óraunhæft og gæti verið hættulegt. Jake Miller (2018) skrifar m.a. í Harvard Gazette að nú þegar skólar verða meira bókamiðaðir og yfirtaka meira af tíma barnanna sé það í sumum tilvikum að valda skaða. Mörg börn eiga erfitt með að mæta óraunhæfum bóklegum kröfum skólakerfisins og eru merkt og lyfjuð við alls kyns kvillum eða sjúkdómum sem oft birtast aðeins innan skólakerfisins.

Í rannsóknum sínum segja Carlsson-Paige, McLaughlin og Almon (2015) að þegar gerðar eru námskröfur sem eru ekki við hæfi fyrir þeirra þroska, getu eða lærdómsstíl geti það valdið þeim kvíða, vanmætti og ruglingi (e. confusion). Að auki benda þær á að leikskólar sem leggja meiri áherslu á leik heldur en formlegt nám sýni betri niðurstöðu bæði náms- og félagslega þegar frá líður.

  1. Lengja útiveru í leikskólum og frímínútur í grunnskólum.

Ein besta bók sem ég hef lesið, og vitnað í margoft í þessum pistli er bókin Free to learn eftir Peter Gray. Peter bendir einmitt á að í mikilli útiveru skammti börnin sér sjálfum hæfilegu magni af ótta og tilraunum. Þau róla sér, renna sér, snúast og klifra, hoppa niður af hlutum og lenda stundum harkalega. Með því læra þau ekki aðeins að stýra líkama sínum heldur einnig að takast á við ótta ótta sinn og þau kenna sér sjálf að draga úr kvíða sínum.

Í rannsókn sem kallast Healthy schools for healthy kids og var gerð á meðal 500 kennara og 800 foreldra töldu 90% kennara og 86% foreldra að börn sem hreyfðu sig reglulega væru betur í stakk búin að læra og sýndu betri hegðun í skóla (Robert Wood Johnson Foundation, 2003).

  1. Leikskóli fyrir eins til sjö ára og grunnskóli sjö til sautján ára

Ég tel að leikskóli sé einhver mikilvægasti tími í lífi hvers barns og ætti jafnvel að hækka leikskólaaldurinn um eitt ár (eins eða tveggja til sjö ára), gera hann gjaldfrjálsan, a.m.k. frá fjögurra ára aldri og seinka útskrift úr grunnskóla um eitt ár (sjö til sautján ára). Með því værum við að gefa börnum meiri tíma til að vera börn, vera frjáls, leika sér frjálst, þroska samskipti og samhygð. Vissulega gera þau það í grunnskóla, en því seinna sem þau eru tekin úr frjálsum leik og látin setjast niður við borð í marga tíma á dag, því betra.

Við höfum öll takmarkaðan tíma á hverjum degi og það hvernig við notum hvern dag leggur grunn að því sem við verðum síðar góð í. Ef við viljum að börnin okkar séu sjálfstæð, góð í samskiptum, skapandi og heilbrigð líkamlega og andlega þurfum við að leyfa þeim að leika sér frjálst og skipuleggja að einhverju leyti sitt eigið nám og sinn eigin dag.

Ginny Yurich (e.d.) segir í grein sinni, Let’s stop stealing time from children, að börn hafi ekki alltaf þurft topp-einkunnir í hornafræði eða efnafræði til þess að ganga vel í lífi sínu sem fullorðnir einstaklingar, en þau hafi alltaf þurft tíma. Tíma til að læra hver þau eru. Tíma til að rannsaka umhverfi sitt. Tíma til að læra hvernig þau geta verið ein og nægjusöm og hvernig þau skipuleggja frítíma sinn. Tíma til að hugsa, til að dreyma, til að láta tímann líða og tíma til að velta hlutum fyrir sér. Börn þurfa tíma og þegar skóladagurinn, heimavinnan og verkefni, sem stýrt er af fullorðnum, eru farin að taka langstærstan hluta af lífi barna, sitjum við eftir með týnd börn sem hafa ekki þroska eða hæfni til að stýra sér sjálf.

Over the past half century or more we have seen a continuous erosion of children’s freedom to play and, corresponding with that, a continuous decline in young people’s mental and physical health. If this trend continues, we are in serious danger of producing generations of future adults who cannot find their own way in life (Gray, 2013).  (Í lauslegri þýðingu: Undanfarna hálfa öld og jafnvel lengur höfum við séð stöðuga skerðingu á frelsi og leik barna, og í samræmi við það, stöðugt versnandi heilsu fólks, bæði andlega og líkamlega. Haldi þetta áfram stöndum við frammi fyrir þeirri vá að til verði kynslóðir fólks í framtíðinni sem eiga erfitt með að átta sig á sinni eigin tilveru.)

Ekkert sem við gerum kemur í stað þess frelsis sem við tökum burt með endalausu skipulögðu starfi innan og utan skóla. Hlutir sem börn læra, á eigin forsendum, í frjálsum leik með sjálfum sér og öðrum, er einfaldlega ekki hægt að kenna jafn vel á annan hátt.

Greinin birtist í tímaritinu Skólaþræðir í febrúar 2021, til heiðurs Ingvari Sigurgeirssyni prófessor sjötugum.

Ingvi Hrannar Ómarsson er menntaður grunnskólakennari og með meistaragráðu frá Stanford Háskóla í Bandaríkjunum. Hann hefur m.a. beitt sér fyrir notkun upplýsingatækni í skólum. Hann stofnaði #menntaspjall á Twitter og er forvígismaður Utís, árlegra ráðstefna fyrir kennara og skólafólk um upplýsingatækni, nýsköpun og skólaþróun. Hann er handhafi hvatningarverðlauna Íslensku menntaverðlaunanna 2020 fyrir framúrskarandi stuðning við starfsþróun íslenskra kennara með miðlun framsækinna hugmynda um skapandi skólastarf, nýsköpun og upplýsingatækni þar sem nemandinn er í brennidepli.

Ljósmynd með grein: Robert Collins / UNSPLASH

Heimildir:

Burdette, H. L. og Whitaker, R. C. (2005). Resurrecting free play in young children: looking beyond fitness and fatness to attention, affiliation, and affect. Archives of pediatrics & adolescent medicine, 159(1), 46-50. https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/485902

Carlsson-Paige, N., McLaughlin, G. B.  og Almon, J. W. (2015). Reading in kindergarten:

Little to gain and much to lose. https://deyproject.files.wordpress.com/2015/01/readinginkindergarten_online-1.pdf

Gray, P. (2013). Free to learn: Why unleashing the instinct to play will make our children happier. More self-reliant, and better students for life. Basic Books.

Hofferth, S. L. og Sandberg, J. F. (2001). Changes in American children’s time, 1981–1997. Advances in life course research, 6, 193–229.

Miller, J. (2018). The difference a year makes. The Harvard Gazette. https://news.harvard.edu/gazette/story/2018/11/when-starting-school-younger-children-aremore-likely-to-be-diagnosed-with-adhd-study-says/

O’Neal, H. A., Dunn, A. L. og Martinsen, E. W. (2000). Depression and exercise.

International Journal of Sport Psychology, 31(2), 110–135..

Paley, V. G. (2009). You can’t say you can’t play. Harvard University Press.

Robert Wood Johnson Foundation. (2003). Healthy schools for healthy kids. https://www.rwjf.org/en/library/research/2003/01/healthy-schools-for-healthy-kids.html

Suggate, S. P., Schaughency, E. A. og Reese, E. (2013). Children learning to read later catch up to children reading earlier. Early Childhood Research Quarterly, 28(1), 33-48. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0885200612000397

Yurich, G. (E.d). Let’s stop stealing time from children. https://www.1000hoursoutside.com/blog/lets-stop-stealing-time-from-children?fbclid=IwAR0 -PuFiKPuLNtgjRMF0EFzBnHp6YoL9KJAhCG_NbUSEXfoyvmO0GJGKgP0

/by

Ekki vera fiskur!

Höfundur er Ragnar Þór Pétursson, formaður Kennarasambands Íslands.

Það er flókið að velja sér framtíðarstarf. Í þroskuðu lýðræðissamfélagi stendur fólk frammi fyrir mörgum kostum. Slíkt val er, í sögulegu samhengi, frekar ný til komið. Hjá þeim þjóðum sem styðjast við aðrar nafngiftarreglur en Íslendingar er býsna algengt að „ættarnafnið“ sé um leið starfsheiti. Í Þýskalandi, Englandi og Hollandi finnur þú Bäcker, Baker og Bakker. De Boer er bóndi og Ferraro járnsmiður; Potter er leirgerðarmaður og Rybak er sjómaður.

„Hvað ætlar þú að verða þegar þú ert orðin stór?“ er þannig tiltölulega nýleg spurning. Svarið við henni lá lengi í nafni þess sem svaraði. Það var í raun ekki fyrr en mennta-, lista- og atvinnulíf varð sæmilega fjölbreytt að fólk hafði raunverulega valkosti. Og þá gat svarið meira að segja verið: „Ég veit það ekki“ eða „Ekkert eitt!“

Bandaríkjamaðurinn Tom Lehrer er ágætt dæmi um mann sem kaus að verða ekkert eitt. Hann er stærðfræðingur, lagahöfundur, skemmtikraftur, hermaður og háskólakennari. Stundum var hann eitt og stundum annað; stundum blandaði hann þessu öllu saman. Árið 1972 kenndi hann t.d. inngangskúrs í bandarískum háskóla sem hann kallaði „Stærðfræði fyrir tenóra.“

Á Youtube er hægt að hlusta á mörg stórskemmtileg lög sem Lehrer gerði ódauðleg. Meðal þeirra frægustu eru Elements (þar sem hann syngur nöfn efnanna í lotukerfinu) og New Math (þar sem hann gerir grín að ruglandi nýjungagirni í stærðfræðikennslu).

Kaldhæðnislegri hlið sinni gerði hann skil í lögum eins og The Old Dope Peddler, þar sem hann sneri út úr þekktu rómantísku lagi og uppskar fyrir vikið bann á miðlum Breska ríkisútvarpsins. Af svipuðum meiði er vorvísan, um hve gaman það sé að rölta um almenningsgarðinn í góða veðrinu og eitra fyrir dúfum, Poisoning Pigeons In The Park.

Ættarnafnið Lehrer þýðir kennari. Og vissulega var Tom Lehrer kennari, meira að segja afburðafær kennari. Það sem gerði hann að góðum kennara var samt ekki sú staðreynd að að hann var afkomandi kennara. Lehrer var góður kennari vegna margvíslegra hæfileika sinna og víðtæks áhuga á listum og raungreinum, góðrar og fjölbreyttrar menntunar – og vegna þess gríðarlega hugmyndaflugs og húmors sem einkennir öll hans verk.

Góður kennari er nefnilega ekkert eitt. Þeir eru margvíslegir og ólíkir. Sumir eru innrænir en mjög áhugasamir um tiltekin fræðasvið, aðrir eru útrænir og elska að vera innan um fólk; sumir eru framsæknir og elska byltinga- og umbótastarf, aðrir eru íhaldssamir og elska að standa á traustum grunni. Saman mynda kennarar síðan einn stofn þess, sem nú er kallað, skólasamfélag. Með nemendum, foreldrum og öðru starfsfólki menntakerfisins verður til risastórt samfélag sem hannar utan um hverja nýja kynslóð þann ramma sem tryggja á að öll eigum við kost á meira en einu svari við spurningunni um það hvað við viljum verða.

Ef þú stendur nú á þessum tímamótum og veist ekki hvað þú vilt verða skora ég á þig að velta því alvarlega fyrir þér að verða kennari. Það kann að vera að það hafi aldrei hvarflað að þér. Það er varla von. Þegar kemur að því að velja sér háskólanám erum við flest búin að vera innan um kennara svo óskaplega lengi að við tökum þeim sem sjálfsögðum hlut. Einhvern tíma var sagt: „Við vitum ekki hver það var sem uppgötvaði vatnið, en við erum nokkuð viss um að það var ekki fiskur.“ Ekki vera fiskur!

En hugleiddu það í alvöru. Kennarastarfið er eitt af þessum störfum sem maður vex ekki aðeins inn í heldur vaxa með manni. Það veitir tækifæri til ævilangrar starfsþróunar og þótt það byggi á gömlum merg er nýsköpun óvíða meiri en í menntakerfum heimsins um þessar mundir. Samkvæmt spám er kennarastarfið í algjörum sérflokki þeirra starfa sem munu ná að laga sig að breyttum kröfum upplýsingatæknibyltingarinnar. Það eru nánast engar líkur á að kennarar horfi á eftir störfum sínum í faðm gervigreindar og tækni.

Það kemur til af því að kennsla reynir á allt svið mannlegra hæfileika og gengur best þegar fjölbreyttur hópur af fólki kemur saman til að móta starfið og skólana.

Ef þú vilt slást í hópinn ertu hjartanlega velkomin/n. Við, sem fyrir erum, hlökkum til að vinna með þér.

Greinin birtist fyrst á vísi.is

/by

Margslungið og skapandi hlutverk kennarans

Höfundur er Kolbrún Þ. Pálsdóttir, forseti Menntavísindasviðs Háskóla Íslands

Í dag er alþjóðadagur kennara. Mikilvægi kennarastarfsins er óumdeilt og hvert það samfélag sem kappkostar að hlúa vel að kennurum allra skólastiga mun uppskera ríkulega. Á tímum örra breytinga er hlutverk kennarans í sífelldri þróun, og í raun má segja að aldrei hafi verið jafn mikil þörf fyrir eiginleika á borð við sveigjanleika, samstarfshæfni og skapandi hugsun hjá kennurum, kennaranemum og skólastjórnendum. En sígild stef kennarastarfsins hafa síður en svo glatað gildi sínu, stef á borð við ígrundun og skilning á því hvernig börn á ólíkum aldri leika, hugsa, læra og þroskast, hvernig ungt fólk tileinkar sér ólíka hæfni og færni, og þekking kennara á faggreinum og námssviðum. Hjartað í kennarastarfinu er síðan ávallt hin mannlegu samskipti, tengslin sem myndast milli kennara, barna og ungs fólks. Kennarar eru og hafa verið áhrifavaldar í lífi okkar flestra.

Hlutverk kennara í síbreytilegum heimi

Skólinn sem stofnun, hvort sem er um að ræða leikskóla, grunnskóla, framhaldsskóla eða háskóla, hefur gjörbreyst í áranna rás og sama gildir um hugmyndir okkar um menntun. Þjóðir víða um heim hafa skilgreint lykilhæfni 21. aldar í aðalnámskrám sínum, en það er sú hæfni sem snýr að nemandanum sjálfum og er ætlað að stuðla að alhliða þroska hans. Þetta er hæfni á borð við sköpunargáfu, félags- og samvinnufærni, sjálfstæð vinnubrögð, tjáningu og miðlun, gott siðferði, læsi á upplýsingar, gagnrýna hugsun, skilning á náttúru, menningu, sögu og samfélagi. Kennarar og skólastjórnendur bera hitann og þungann af því að innleiða ofangreindar áherslur í nám og kennslu, leik og starfi. Það er hvorki einfalt verk né fljótunnið og verðskuldar athygli, hvatningu og þátttöku frá samfélaginu öllu, allt frá foreldrum til stjórnvalda.

Kennsla er samstarf

Mikilvægt er að rifja upp að menntun er ekki fyrst og fremst tæknilegt viðfangsefni heldur siðferðilegt og felst í gagnvirku samspili kennara og nemenda, skóla og samfélags. Hér áður fyrr var litið svo á að kennarinn væri fyrst og síðast fræðari, með öll réttu svörin í handraðanum stóð hann ábúðarfullur upp við töflu og jós úr viskubrunni sínum til nemenda sem sátu fremur óvirkir og hlýddu á. Þetta hefur góðu heilli breyst. Gerð er sífellt ríkari krafa um að nemendur séu virkir í eigin námi, hvort sem um er að ræða faggreinanám í framhaldsskóla, útinám í leikskóla eða lestrarnám í grunnskóla. Kennarinn þarf ósjaldan að beita ýmsum brögðum við að kveikja áhuga nemenda og getur þurft að vera allt í senn, fræðari, leiðbeinandi, félagi og fyrirmynd.

Sjónarhorn barna og ungs fólks, þeirra reynsluheimur, upplifun, vöxtur og námsstíll er að sjálfsögðu sífelld uppspretta lærdóms fyrir kennarann sjálfan. Þá lærir kennarinn einnig með og af samstarfsfólki og öðru fagfólki, innan skóla sem utan. Eitt af því sem gerir starf kennarans flókið er að árangur nemenda hvílir á mörgum stoðum og er í raun samstarfsverkefni allra í samfélaginu. Það sem gerist fyrir utan skólann, félagslegur veruleiki nemenda, seytlar inn í skólann og um leið tekst kennarinn á við það vandasama verkefni að koma til móts við hvern einstakling, efla hann og styrkja.

Menntun kennara er ævilöng

Markmið kennaramenntunar hlýtur að vera að útskrifa nemendur sem búa yfir faglegri þekkingu og hæfni sem gerir þeim kleift að endurnýja sig í starfi og leiða þróun nýrra starfshátta. Þjóðir sem þykja bjóða upp á framúrskarandi kennaramenntun leggja ríka áherslu á að slíkt nám sé í senn fræðilegt og hagnýtt. Meginþungi fræðilega hlutans felst í því að kennaranemar öðlist þekkingu á ólíkum faggreinum og námssviðum, kynnist nýjustu rannsóknum og kenningum á sviði menntavísinda og þjálfist í aðferðum til að rannsaka og ígrunda eigið starf. Hagnýti þáttur námsins snýr þá að því að læra um aðferðir og verkfæri sem nýtast í kennslu, og að nemendur fái ríkuleg tækifæri til starfsnáms í skólum undir leiðsögn starfandi kennara. Í raun er erfitt að greina mun á því sem telst fræðilegt og þess sem teljast mætti hagnýtt. Menntarannsóknir snúast ekki síst um það að greina, skilja og meta áhrif ólíkra kennslu- og starfshátta, og leiða til þekkingar sem varpar ljósi á þau flóknu öfl sem móta nám og kennslu.

Því fer fjarri að menntun kennara ljúki við útskrift úr formlegu námi. Starfsþróun er ekki jaðarverkefni heldur þungamiðja kennarastarfsins og þegar vel tekst til, er það veigamikill þáttur í að gera kennara ánægða, sterka og sátta í starfi. Í þeim efnum vill Menntavísindasvið Háskóla Íslands gjarnan leggja enn þyngri lóð á vogarskálarnar í samstarfi við sína bandamenn.

Veit kennari af ánægju þinni?

Samkvæmt alþjóðlegri viðhorfskönnun (TALIS) sem íslenskir kennarar og skólastjórnendur taka þátt í, kemur fram að þeir fá harla litla endurgjöf og hrós fyrir störf sín. Líklega endurspeglar það þá staðreynd að Íslendingar eru almennt óduglegir við að hrósa hver öðrum. Ég vil hvetja alla landsmenn til að veita störfum kennara athygli í vetur, láta í ljós ánægju sína með vel unnin störf, sýna störfum kennara áhuga og hvetja þá áfram í þeirra mikilvægu verkefnum. Við Íslendingar treystum kennurum til að skapa námsumhverfi þar sem að börn og unglingar geta látið drauma sína rætast, geta byggt á styrkleikum sínum og fá tækifæri til að hafa áhrif á eigið nám. Það er bæði margslungið og skapandi verkefni sem krefst áhuga, hvatningar og stuðnings okkar allra. Kennarar, til hamingju með daginn.

Greinin birtist fyrst á visi.is

/by

Menntun er ekki gripin upp úr götunni

Höfundur er Ingimar Ólafsson Waage, aðjúnkt, myndlistamaður og starf­andi fag­stjóri sjón­lista í list­kennslu­deild Listaháskóla Íslands.

Flestum er mik­il­vægi mennt­unar ljóst. Menntun er horn­steinn sam­fé­laga, það er með menntun sem þjóðum tekst að ná tökum eigin vel­ferð, taka sér á hendur ábyrgð á eigin til­veru; menntun er þannig lífs­nauð­syn­leg ef þjóðir vilja hafa eitt­hvað um það að segja hvernig fram­tíð þeirra þró­ast.

Menntun er þó ekki gripin upp úr göt­unni, hún vex ekki á trjánum og við getum ekki reitt okkur á að mennt­unin komi með far­fugl­unum yfir haf­ið. Við verðum að vinna sjálf að henni og þar gegna kenn­arar afar mik­il­vægu hlut­verki – svo ekki sé meira sagt!

En hvers vegna ætti ungt fólk að sækj­ast eftir því að verða kenn­ar­ar?

Þrjár víddir kenn­ara­starfs­ins

Senni­lega eru svörin við þeirri spurn­ingu jafn mörg og starf­andi kenn­arar en mig langar til að nefna þrjú mik­il­væg atriði sem geta skipt máli þegar ákvarð­anir eru teknar um fram­tíð­ar­starf­ið.

Það má hugsa um kenn­ara­starfið frá þremur mis­mun­andi sjón­ar­hornum sem hvert um sig getur verið mik­il­vægt inn­legg í ákvarð­anir sem tengj­ast vali á fram­tíð­ar­starf­inu og þeirri menntun sem skiptir máli í því sam­hengi.

Drif­kraft­ur­inn

Fyrsta ástæð­an, og kannski hin aug­ljós­asta í hugum margra, er fag­lega hlið­in. Áhugi á til­teknu fagsviði er gjarnan drif­kraft­ur­inn hjá þeim sem kjósa að mennta sig til kennslu. Brenn­andi áhugi á íslensku, eðl­is­fræði eða mynd­list fær fólk oft til að hugsa um fagið út frá sjón­ar­hóli miðl­un­ar, að kenna þessar greinar getur dýpkað skiln­ing­inn á þeim og þannig getur lær­dóms­þráin orðið að drif­krafti fyrir þá sem vilja verða kenn­ar­ar. Þessi hugsun á sér djúpar heim­speki­legar rætur því for­vitnin hefur allt frá tímum forn-Grikkja verið aðals­merki hug­suða og vís­inda­manna.

Stuðn­ingur við börn og ung­menni

Önnur ástæðan teng­ist áhug­anum á því að vera þátt­tak­andi í því að styðja börn og ung­menni í því að verða besta útgáfan af sjálfum sér. Kenn­arar geta þannig veitt nem­endum tæki­færi til að takast á við dýpri og flókn­ari spurn­ingar um mann­lega til­veru; heim­speki­legar spurn­ingar sem snerta vanga­veltur um það hvað hið góða líf feli í sér og hvernig mann­eskj­unni sé kleift að haga lífi sínu þannig að til far­sældar horfi til lengri tíma. Slíkar spurn­ingar eru sið­ferði­legs eðlis og end­ur­spegla mik­il­vægar hug­myndir um mann­kosta­menntun en því má halda fram að raun­veru­leg mark­mið mennt­unar séu einmitt fólgin í því að leit­ast við að verða meiri mann­eskja í anda þess sem Páll Skúla­son benti ítrekað á í skrifum sínum um nám og mennt­un.

Kenn­arar veki nem­endur til umhugs­unar

Þriðja ástæðan á rætur sínar að rekja til áhug­ans á sam­fé­lags­legum mál­efnum og þörf­inni til að láta gott af sér leiða. Þar vega þungt mik­il­vægar spurn­ingar um jafn­rétti, mann­rétt­indi, félags­legt rétt­læti og lýð­ræði.

Skólar gegna afar mik­il­vægu hlut­verki við miðlun sið­ferði­legra gilda en við­horf kenn­ara skipta miklu máli á þeim vett­vangi. Kenn­arar hafa þannig hlut­verki að gegna að vekja nem­endur til umhugs­unar um jafn­rétti kynj­anna, mann­rétt­indi, stöðu ólíkra hópa í bæði í nær­sam­fé­lag­inu og á alþjóða­vísu að ógleymdu lýð­ræð­inu sem horn­steins sam­fé­lags­ins. Lýð­ræði þarfn­ast þess að við séum með­vituð um stöðu þess á hverjum tíma og ein áhrifa­mesta leiðin til þess að við­halda lif­andi lýð­ræði felst í því að setja umræður um lýð­ræði á dag­skrá í skóla­stofum lands­ins.

Ættir þú að verða kenn­ari?

Ef þessar hug­myndir hringja ein­hverjum bjöllum hjá þér er spurn­ing hvort þú ættir ekki að hug­leiða það hvort kennsla eða starf með börnum og ung­mennum geti ekki verið far­sæll starfs­vett­vangur fyrir þig.

Greinin birtist upphaflega í Kjarnanum.

/by
„Er þetta Ísland?“ - Úr samtali leikskólabarna á Dalvík

Leikskólakennari – besta starf í heimi!

Höfundur er Magnús Hilmar Felixson, leikskólakennari. 

Starf á leik­skólum er gef­andi starf sem færir manni ný ævin­týri á hverjum degi þar sem eng­inn dagur er eins. Börn eru sannir gleði­gjafar og sýna manni alltaf hvernig þeim raun­veru­lega líður hverju sinni. Þau eru hrein­skilin og sjá heim­inn með aðeins öðru­vísi augum en við sem erum full­orð­in. Þessi stað­reynd gerir það að verkum að starfið er áhuga­vert, skemmti­legt, krefj­andi og stundum erfitt. Starfið gefur af sér stundir og atvik sem lifa með manni í minn­ing­ar­bank­anum og gleðja.

Starf á leik­skólum er eins og áður sagði skemmti­legt og krefj­andi í bland, verk­efnin eru fjöl­breytt og nem­enda­hóp­ur­inn líka. Allt þetta kallar á mik­il­vægi þess að á leik­skólum starfi áhuga­samt og hæft fólk, karlar og kon­ur. Karl­menn hafa verið í miklum minni­hluta starfs­manna en eru mik­il­vægir inn á leik­skólum og hafa rétt eins og konur margt fram að færa í leik­skóla­kennslu. Þeir eru fyr­ir­myndir drengja og stúlkna, taka þátt í að útrýma staðalí­myndum kynj­anna og auka á fjöl­breytni leik­skól­anna.

Þegar kemur að starf­inu í leik­skólum er það mitt mat að það séu for­rétt­indi í sjálfu sér að velja sér ævi­starf við það að starfa með börnum í leik og starfi. Fá að fylgj­ast með þeim þroskast, takast á við ólík verk­efni, sigra og ósigra er það sem gerir starfið frá­bært. Það að geta haft áhrif á hverjum degi á nám og þroska barns og sjá síðar afrakstur sinnar vinnu, hvort sem það er í starf­inu sjálfu eða bara út í sam­fé­lag­inu, sam­vinnan við for­eldra sem síðar koma til manns á förnum vegi og þakka manni fyrir það sem maður hefur gert fyrir barnið þeirra í leik­skól­an­um, það að maður hafi haft áhrif í lífi ann­ara til hins betra er til­finn­ing sem gefur þessu starfi mikið gildi.

Mitt mat er að starf í leik­skólum sé besta starf í heimi og hef ég þess vegna mik­inn áhuga á því að aug­lýsa það fyrir áhuga­sömum og fá fleiri með í gleð­ina. Þetta gerir ég meðal ann­ars í gegnum sam­fé­lags­miðla undir nafn­inu Járn­karl­arnir ásamt sam­starfs­manni mínum honum Eysteini Sindra Elvars­syni. Þar sýnum við hvað við erum að fást við á leik­skól­anum og setjum fram skoð­anir okk­ar, ræðum hvað betur mætti fara og sýnum ýmis­konar hug­myndir að skemmti­legum verk­efn­um.

Greinin birtist upphaflega í Kjarnanum

/by

Það er leikur að læra

Höfundur er Helena Sjörup Eiríksdóttir, nemandi í leikskólakennarafræðum við Háskólann á Akureyri

Áhugi minn á leikskólakennarastarfinu kviknaði þegar ég var barn, mér þótti gaman að vera í kringum börn og gekk vel að passa börn annarra. Þegar ég gekk fram hjá leikskólanum á leið heim úr skóla fannst mér alltaf svo mikið líf og fjör þar. Ég var hins vegar ekkert búin að ákveða hvað ég ætlaði að verða þegar ég yrði stór, framhaldsskólalífið kveikti ekki neinn sérstakan áhuga hjá mér og ég fann mig illa þar og ákvað að fara sem au-pair til Danmerkur.

Eftir heimkomu fór ég aftur í skóla og ekki leið á löngu þar til ég var farin að vinna í leikskóla. Þar fann ég fljótt að ég var á réttri hillu. Ég fann að ég náði vel til barnanna og mér gekk vel að ráða við þau verkefni sem mér voru falin. Samstarfsfólk mitt leiðbeindi mér og sá hvað í mér bjó og hvatti mig til þess að sækja mér menntun og efla sjálfa mig sem kennara. Það má því segja að sjálfstraust mitt í starfi hafi aukist við áhuga þeirra kennara sem ég starfaði með og að sjá þær vinna faglegt og flott starf kveikti skólaáhugann á ný. Ég hóf því ferlið að læra leikskólaliðann í Borgarholtsskóla þar sem ég var ekki komin með nægilegar margar einingar upp í fullgilt stúdentspróf. Þar fann ég mig, áfangarnir spennandi, námsefnið heillandi og ég var staðráðin í því að nú væri ég komin á rétta hillu í lífinu. Eftir útskrift sótti ég um inngöngu í Háskólann á Akureyri og hóf blessunarlega þetta frábæra og skemmtilega nám haustið eftir.

Námið í Háskólanum á Akureyri hefur reynst mér vel og hefur gert mig að öflugri og betri kennara. Sýn mín á kennsluhætti og starfið hefur breyst með náminu þar sem þekking og fagmennska mín hefur aukist. Námið er fjölbreytt og hefur undirbúið mig vel fyrir störf á vettvangi. Ég tel sérstaklega að störf á vettvangi undir leiðsögn reynds kennara skipti sköpum. Í kennaranáminu í HA er lögð rík áhersla á fjölbreytt vettvangsnám og æfingakennslu, þar sem við förum sjaldan og helst aldrei aftur í sömu skólana. Það er gert til þess að við kynnumst eins fjölbreyttum og ólíkum stefnum og starfi og hægt er. Fyrirkomulag og uppsetning vettvangsnáms og æfingakennslu í HA hefur verið gríðarlega mikill lærdómur fyrir mig, ég hef séð margt og kynnst ólíkum stefnum þar sem ég hef farið í vettvangsnám og æfingakennslu á fjórum ólíkum leikskólum víðs vegar á landinu. Ég hef verið í leikskóla sem er með lágt hlutfall af faglærðum leikskólakennurum en einnig þar sem stór hluti starfsfólks er faglært starfsfólk. Ég hef því séð og upplifað muninn sem verður á starfinu eftir fjölda fagfólks.

Í kennaranáminu í HA er lögð rík áhersla á fjölbreytt vettvangsnám og æfingakennslu, þar sem við förum sjaldan og helst aldrei aftur í sömu skólana.

Leikskólinn er fyrsta skólastigið, það leggur grunninn. Námið og sú reynsla sem börn fá þar getur haft varanleg áhrif á bæði lífsgæði og námsframvindu þeirra til frambúðar. Það er því afar mikilvægt að efla og hugsa um innviði og uppbyggingu leikskólanna. Við getum ekki sett allt of mörg börn í sama rýmið, við þurfum að huga að plássi fyrir hvert barn til þess að þau geti unað sér í leik og starfi. Þá þarf að huga að hljóðvist og góðri starfsaðstöðu fyrir kennara. Það þarf aukið fjármagn til þess að við getum haldið áfram að hugsa um yngstu kynslóðirnar hverju sinni. Námsumhverfið þarf að vera boðlegt fyrir bæði börn og kennara.

Ein stærsta áskorun okkar í dag er hve fáir faglærðir starfsmenn starfa innan leikskólans. Fyrir einhverja er það kannski ekki stórmál og hugsa með sér: „Getur ekki hver sem er unnið í leikskóla og er ekki frábært að einhver vilji taka það að sér?“ Þetta er vandamál sem þarf að bregðast við. Akureyri er það sveitarfélag sem stendur einna best hvað varðar fagmenntaða starfsmenn innan veggja leikskólanna og það er magnað að upplifa og sjá hversu miklu máli það skiptir í raun og veru. Það eru ekki bara þrír til fjórir starfsmenn í húsinu sem hafa réttindi til þess að taka EFI, TRASA eða gera HLJÓM-2.

Þegar skortur er á fagmenntuðu starfsfólki innan veggja skólans, glatast ýmislegt og mikilvægar kennsluaðferðir gleymast og jafnvel týnast. Það eru ekki allir sem kunna að greina og hafa vitneskju til að takast á við hin ólíku mál sem upp koma í daglegu amstri. Þar sem lítið er um fagfólk, eykst álagið á þeim fáu faglærðu sem eru til staðar. Ég þekki af eigin reynslu að aðeins deildarstjóri sé faglærður en allir aðrir ófaglærðir. Við þær aðstæður þarf deildarstjórinn að nýta sinn undirbúning til að vinna að málefnum sem tengjast öllum barnahópnum. Allt annað er uppi á teningnum í leikskóla sem er vel mannaður af fagfólki og allir starfsmennirnir geta skipt með sér undirbúningi og öðrum verkum. Undirbúningstími er mjög mikilvægur og það er ekkert í öllum leikskólum sem fólk er að fá hann, meðal annars vegna manneklu. Það er mikilvægt að undirbúningstímar séu heilagir og að fólk geti gengið að þeim í leikskóla eins og er innan grunnskólans.

Undirmönnun er stórt vandamál í leikskólum. Ég tel mikilvægt að leikskólar hafi meira svigrúm til þess að ráða fleira afleysingafólk og ef það er ekki hægt þarf að borga fyrir álagið sem fylgir undirmönnun. Ég hef heyrt að í grunnskólum fái kennarar val um að taka að sér forfallakennslu og fá greitt fyrir hana, ekki er þetta svona hjá okkur í leikskólanum. Það má því með sanni segja að það þarf að gera stórsókn þegar kemur að leikskólamálum, bæði þegar kemur að vinnuaðstæðum og faglegu starfi.

Það er mikilvægt að undirbúningstímar séu heilagir og að fólk geti gengið að þeim í leikskóla eins og er innan grunnskólans.

Mér þykir frábært að stjórnvöld boði til stórsóknar í menntamálum og að lögð sé áhersla á nýliðun og fjölgun kennaranema. Sérstaklega tek ég því fagnandi að starfsnáminu sé ætlað að undirbúa nemendur frekar undir störf á vettvangi, sem ég tel sérstaklega mikilvægt. Það er þó margt sem þarf að velta fyrir sér í tengslum við þessa leið.

  • Af hverju er svona mikill munur á því að vera læra að verða leikskólakennari og grunnskólakennari? Leikskólakennaranemi þarf að vera fleiri vikur á vettvangi, fær ekki sömu frí og nemi í grunnskóla (vetrarfrí, jól og páskar). Við erum ráðin í eitt skólaár og fáum fyrir það sömu ECTS einingarnar. Ég er ekkert síðri kennari heldur en stúlkan sem hefur setið mér við hlið í námskeiðum síðastliðin fjögur ár, þótt hún sé að læra að verða grunnskólakennari.
  • Einnig þykir mér sérkennilegt að dæmi séu um það að starfsnemar í grunnskólum gegni stöðu umsjónarkennara. Mér finnst ekki vera í boði að vera nemi með mannaforráð. Ábyrgðin sem því fylgir, ætti ekki að vera lögð á herðar nema sem á samkvæmt markmiðum starfsnámsins að fá leiðsögn og undirbúning undir kennarastarfið. Meginmarkmið og tilgangur námsins á að vera sá að efla stöðu nemans og undirbúa hann undir störf á vettvangi þegar að því kemur. Sé hann vel undirbúinn dregur það vonandi úr brotthvarfi nýliða. Það má því velta því upp hver raunverulegur tilgangur starfsnámsins sé? Eru það markmiðin sem ég hef nefnt eða er verið að bjarga kennaraskorti í ákveðnum sveitarfélögum?

En út í aðra sálma. Ég tel að við getum gert mun betur þegar kemur að viðhorfi gagnvart ófaglærðum sem eru fjölmargir bæði flottir og góðir starfsmenn í leikskólum landsins. Það er faglærðra og stjórnenda að hvetja þá áfram í nám til að efla þá enn frekar. Hér tala ég af reynslunni. En það er ekki einungis leikskólinn sjálfur og starfsfólk hans sem getur haft skapandi áhrif í þeim málum heldur eru það sveitarfélögin sem þurfa að grípa boltann og ýta á eftir. Tökum dæmi. Margir kennaranemar eru starfandi og fá frí í vinnunni til að geta mætt í námslotur sem eru mikilvægur þáttur í náminu. Þar lærum við hluti sem ekki er hægt að læra í gegnum bók eða tölvuna – heldur þurfum að vera í rauntíma. Það getur t.d. haft mikil áhrif að fá greidd laun í lotum sem eru fjórir til átta dagar á hverju skólamisseri. Ekkert rosalegur peningur í stóra samhenginu fyrir sveitarfélagið en skiptir sköpum fyrir náms-/starfsmanninn sem er að reka heimili og á kannski ekki maka til að aðstoða sig við útgjöldin.

Það sem mér finnst skemmtilegast við leikskólakennarastarfið er að engir tveir dagar eru eins, ég sem kennari hef áhrif á mótun starfsins og þar af leiðandi á nám barnanna. Ég sé mig í mikilvægu starfi, sem skiptir máli í lífi barna og það má því segja að það munar um mig og mína menntun. Börnin fullvissa mig á hverjum degi um hversu mikilvæg ég er og hversu mikið ég get kennt þeim með því að vera til staðar, hlusta og leiðbeina þeim. Það er ÉG sem leikskólakennari sem er að hafa áhrif á nám og líf þeirra barna sem ég vinn með. Ég er að kenna félagsleg samskipti, gagnrýna hugsun, skilning og virðingu fyrir náunganum, allt í gegnum leik í þeim tilgangi að gera börnin að virkum þátttakendum í samfélaginu. ÉG get því sagt það með vissu að ég er MIKILVÆG.

Ég sé mig í mikilvægu starfi, sem skiptir máli í lífi barna og það má því segja að það munar um mig og mína menntun.

Þrátt fyrir að vilja vera jákvæð og bjartsýn og benda á góða hluti sem verið er að ráðast í er staðreyndin sú að starfsaðstæður þarf að bæta og launin þurfa að hækka. Á meðan launin eru eins og raun ber vitni, verður einungis erfiðara og erfiðara að fá ungt fólk til þess að vilja mennta sig sem kennara. AÐ LOKUM: Það er kominn tími til að samfélagið geri sér grein fyrir því að leikskólinn er raunverulega fyrsta skólastigið sem leggur grunninn að öllu því sem koma skal. Ef ekki verður hugsað um það að halda fagfólkinu í leikskólanum þá gætum við staðið frammi fyrir því að leikskólinn, fyrsta skólastigið, breytist í geymslu.

Greinin birtist upphaflega í Skólavörðunni.

/by

Hvaða máli skiptir menntun?

Höfundur er Kolbrún Þ. Pálsdóttir, forseti Menntavísindasviðs Háskóla Íslands

Þessi spurn­ing virð­ist fremur fánýt og ef til vill óþörf. Hver myndi halda því fram að menntun skipti litlu sem engu máli? Við þurfum ekki nema að huga að eigin lífs­ferli til að átta okkur á þeim áhrifum sem kenn­arar og mennta­stofn­anir hafa haft á líf okk­ar. Á hverjum virkum degi allan árs­ins hring ganga börn á Íslandi í leik­skóla,  180 daga árs­ins sækja 6-16 ára börn á Íslandi grunn­skóla, og all­flest ung­menni á Íslandi inn­rit­ast á ein­hverjum tíma­punkti í fram­halds­skóla, þó ekki ljúki þau öll námi. Það virð­ist svo aug­ljóst að menntun skipti máli, að við gefum okkur sjaldan tíma til að spyrja hvaða máli skiptir mennt­un? Þó er mik­il­vægt að velta þess­ari spurn­ingu fyrir sér, því hún knýr á um að við veltum fyrir okkur mark­miði og til­gangi mennt­un­ar.

Mótun fram­tíð­ar­borg­ara

Þegar glöggt er skoð­að, og jafn­vel þó um yfir­borðs­skoðun sé að ræða, þá blasa við að minnsta kosti tvær ólíkar leiðir til að svara þess­ari spurn­ingu. Sé litið til opin­berrar orð­ræðu um menntun og ríkj­andi áhersl­ur, er ljóst að almennt er talið að menntun skipti miklu máli fyrir fram­gang og þróun sam­fé­lags­ins sjálfs, ekki síst atvinnu­lífs­ins. Ég ætla að kalla það hina tækni­legu sýn á mennt­un. Þessi sýn á menntun byggir á því að menntun felist í því að þjálfa og fræða fram­tíð­ar­borg­ara til að leggja sitt fram í verka­skipt­ingu sam­fé­lags­ins, mennta fólk til ólíkra starfa, í okkar eigin þágu sem og sam­fé­lags­ins alls. Mæli­kvarð­inn á menntun er hér fyrst og fremst met­inn í fram­leiðslu­getu og efna­hags­stöðu sam­fé­lags­ins. Þegar horft er til nem­enda, er einkum horft til getu og færni á ákveðnum skil­greindum fagsvið­um, sem og útskrift­ar­töl­ur, atvinnu­mögu­leika og aðra skýra og mæl­an­lega þætti.

Ræktun mennsk­unnar

Önnur leið til að svara því hvaða máli menntun skiptir horfir fremur til ein­stak­lings­ins sjálfs, þroska hans og mögu­leika, og í raun til list­ar­innar að lifa sem mann­eskja. Köllum þetta sjón­ar­horn á mark­mið mennt­unar hina húmanísku sýn. Þessi sýn á menntun á sér djúpar rætur í hug­mynda­sögu mann­kyns. Þeim fræjum sem grísku heim­spek­ing­arnir sáðu á fornöld um að menntun fælist í því að rækta mennsk­una og mögu­leika hvers ein­stak­lings, hefur sann­ar­lega lif­að. Það er þó ekki sam­fé­lag­inu sjálfu að þakka og því síður mennta­kerfum vest­rænna sam­fé­lagi. Fremur má segja að þessi hug­sjón sé enn lif­andi þrátt fyrir sífellt sterk­ari þrýst­ing á hinn hag­nýta árangur mennt­un­ar, á hina tækni­legu sýn á mennt­un.

Því fer fjarri að ég ætli að halda því fram að hin tækni­lega eða hag­nýta sýn sé röng. Menntun er und­ir­staða fram­fara í sam­fé­lag­inu, tryggir þróun þekk­ingar og atvinnu­lífs. Menntun tryggir stoðir efna­hags- og atvinnu­lífs­ins, sem stuðlar að auknum lífs­gæðum ein­stak­linga, mögu­leikum þeirra og far­sæld. Ég held því á hinn bóg­inn fram að hið húmaníska svar eigi ávallt að koma fyrst, að þroski hvers ein­stak­lings sé hið eig­in­lega mark­mið mennt­un­ar. Rökin fyrir því eru þau að öll vel­meg­un, vel­sæld og lífs­gæði sem við getum orðið okkur úti um eru einskis nýt ef við höfum ekki til að bera hyggju­vit, þroska og lífs­gildi til að nýta mögu­leika okk­ar, tæki og tól til góðs.

Kenn­arar og mennta­hug­sjónin

Hverjir standa vörð um hina húmanísku mennt­un? Það eru kenn­arar allra skóla­stiga, sem alla daga eru í sam­skiptum við börn og ungt fólk. Kenn­arar sem hafa helgað líf sitt mennta­hug­sjón­inni. Kenn­arar sem vita að nám er per­sónu­legt, nám er aðstæðu­bundið og nám er þroski. Færni og þekk­ing skipta að sjálf­sögðu máli, miklu máli, og opna dyr ein­stak­linga að veru­leik­an­um, nátt­úr­unni og sam­fé­lag­inu. Við þjálfum hæfi­leika okk­ar, dóm­greind og grein­andi hugsun með því að takast á við nýjar áskor­anir og ögrandi verk­efni. En listin að lifa, listin að vera mann­eskja, tengj­ast öðru fólki, leita eigin leiða og lausna – þetta er kjarn­inn í því að þroskast, að mennt­ast.

Tog­streitan eilífa um hið vissa og óvissa

Bók­mennt­ir, nátt­úru­fræði, stærð­fræði, tungu­mál, listir og sam­fé­lags­greinar skapa vett­vang fyrir nám og þroska, efla and­lega og lík­am­lega skynj­un, og gefa færi á bæði grein­andi og skap­andi hugs­un. Við verðum ekki öll rit­höf­und­ar, vís­inda­menn, lista­menn eða verk­fræð­ingar en við búum öll yfir óend­an­legum mögu­leikum sem finna sér mis­mun­andi far­vegi. Mennta­kerfið á að hlúa að mögu­leikum allra til þroska og far­sæld­ar, að gefa öllum færi á að kynn­ast heim­inum á ólíka vegu. Heim­spek­ing­ur­inn Sig­urður Nor­dal flutti fyr­ir­lestra fyrir réttum hund­rað árum um þroska­hug­sjón­ina sem köll­uð­ust Ein­lyndi og marg­lyndi. Í fyr­ir­lestr­unum setti Sig­urður fram kenn­ingu sína um ein­lyndi og marg­lyndi sem grunn­þætti sál­ar­lífs­ins. Sam­kvæmt kenn­ing­unni þá snýst líf okkar að miklu leyti um að finna jafn­vægið þarna á milli, en einnig að lifa í tog­streit­unni um hið vissa og hið óvissa, vera við­kvæm en samt sterk. Ég vek athygli áhuga­samra á ráð­stefnu sem haldin verður í Hann­es­ar­holti næst­kom­andi laug­ar­dag 27. apríl til heið­urs Sig­urði Nor­dal, þar sem boð­skapur hans í fyr­ir­lestr­a­r­öð­inni er krufinn í ljósi nútím­ans.

Hvaða máli skiptir menntun fyrir þig?

Ein megin nið­ur­staða Sig­urðar Nor­dals er að „allt líf, sem er vert þess að lifa því, gengur út á að sam­rýma ósam­rým­an­legar and­stæður …“, ná valdi á tog­streit­unni sem gjarnan ein­kennir líf okk­ar, fanga hana, gera hana að skap­andi krafti. Þessa ábyrgð höfum við öll, bæði sem ein­stak­lingar og sem sam­fé­lag. Gerum okkur ljósa þá tog­streitu sem er að finna í ólíkum hug­myndum um mark­mið mennt­un­ar. Gerum ekki til­raun til að breiða yfir hana, veltum fyrir okkur hvaða afleið­ingar það hefur að hafa hina húmanísku sýn á menntun ávallt í aft­ur­sæt­inu, en ekki í for­grunni. Kenn­arar vita að menntun snýst ekki ein­göngu um það sem augað mæl­ir, heldur fremur það sem hjartað nem­ur. Það er á ábyrgð okkar allra að for­gangs­raða rétt í mennta­kerf­inu, hlusta á þann vitn­is­burð sem kenn­arar gefa og veita hverju barni og ung­menni svig­rúm til að þroska hæfi­leika sína á eigin for­send­um. Hvaða máli skiptir menntun fyrir þig?

Greinin birtist upphaflega í Kjarnanum.

/by

Ekki sitja og bíða og vona

Höfundur er Sveinn Þorgeirsson, aðjúnkt við íþróttafræðideild Háskólans í Reykjavík

Starf íþrótta­kenn­ara er í senn fjöl­breytt, krefj­andi og spenn­andi. Hver dagur hefur sínar áskor­anir og sjar­ma, enda bygg­ist kennslan á hæfni í mann­legum sam­skiptum við börn og ungt fólk í mót­un. Í skóla­kerf­inu fáum við ein­stakt tæki­færi til að stíga inn sem jákvæðar fyr­ir­myndir varð­andi heilsu og hreysti frá unga aldri. Á þeim tíma má stuðla að því að ein­stak­lingar móti sér jákvætt við­horf gagn­vart heilsu og hreyf­ingu fyrir lífs­tíð.

Margir sem lesa þennan pistil eiga eflaust áhuga­mál sem teng­ist hreyf­ingu. Þeir geta þá hugsað til þess hvort þeir hafi þurft mikla hvatn­ingu í hvert skipti til að ganga á fjöll, eða fara 18 holur í golfi? Senni­lega ekki, – við gerum þetta vegna þess að athæfið í sjálfu sér gefur okkur svo mikla ánægju. Það er ómögu­legt að meta til fjár þau jákvæðu heilsu­fars­legu áhrif sem hljót­ast af reglu­bund­inni hreyf­ingu sem við getum fengið í gegnum áhuga­mál okk­ar. Áhrif sem við tengjum alla jafna við hjarta og vöðva en eru ekki síður mik­il­væg fyrir heila­starf­semi og tauga­kerfið okk­ar. Rann­sóknir sýna okkur skýrt þessi tengsl, enda ekki að ástæðu­lausu að Alþjóða­heil­brigð­is­stofn­unin (WHO) leggur til klukku­stund af hreyf­ingu á dag fyrir börn og hálf­tíma fyrir full­orðna og eldra fólk.

Góðir íþrótta­kenn­arar leika lyk­il­hlut­verk í því að kynna mögu­leik­ana á þátt­töku í skipu­lögðu íþrótta­starfi, aðstöðu til heilsu­ræktar og úti­vistar í nærum­hverf­inu fyrir nem­end­um. Hver veit hversu mörgu íþrótta­fólki hefur verið „ýtt“ inn á réttar brautir af kenn­ara með þekk­ingu og inn­sæi sem kemur auga á hæfi­leika í leyn­um? „Heyrðu vin­ur, þetta var rosa­legt stökk hjá þér, – hefur þú prófað frjálsar íþrótt­ir?“. Það er nefni­lega svo margt sem vinnst með því að koma börnum af stað í hreyf­ingu og kveikja áhuga því meiri fjöl­breytt hreyf­ing getur af sér meiri hreyfi­færni og betra lík­am­legt ástand, sem aftur leiðir til meiri hreyf­ing­ar. Þannig getum við beint unga fólk­inu okkar inn á brautir þar sem hreyf­ing er sjálf­sagður þáttur af heil­brigðum lífs­stíl til fram­tíð­ar.

Hugs­aðu þér alla hæfn­ina sem kenn­arar læra í námi og í starfi. Fyrir utan að vera sér­fræð­ingar í sínum fögum þurfa þeir að vera ein­stak­lega skipu­lagð­ir, sann­gjarnir og hvetj­andi. Öðru­vísi gengur kennslan ein­fald­lega ekki upp. Íþrótta­fræð­ingar með meistara­gráðu í kennslu­fræði eru mjög eft­ir­sóttir starfs­kraftar bæði í kennslu og þjálfun enda byggja þeir á frá­bærum grunni þekk­ingar á lík­am­anum og hreyf­ingum og þeim aðferðum sem best henta til kennslu hverju sinni.

Ég vil hvetja þig til að kynna þér ræki­lega kosti þess að læra íþrótta­fræði og taka kennslu­rétt­indi til að ger­ast íþrótta­kenn­ari.

Greinin birtist upphaflega í Kjarnanum.

/by

Áhrifavaldarnir – vegna þeirra er ég hér

Höfundur er Sólveig María Árnadóttir, meistaranemi í menntunarfræðum við Kennaradeild Háskólans á Akureyri.

„Mamma fer alveg að koma, mamma fer alveg að verða búin í vinnunni, vittu til,“ sögðu leikskólakennararnir hughreystandi við litlu grátandi stúlkuna á leikskólanum Smábæ í Hrísey. Hún var í eðli sínu þrjósk og ekki tilbúin að trúa hverju sem er (hvorki þá né í dag) en Erna og Fríða með sinni einstöku hlýju og umhyggju gáfu stúlkunni það hald og traust sem slíkar sálir þurfa.

Litla stúlkan flutti frá eyjunni sinni og Sigrún Ásmunds umsjónarkennari tók á móti henni í 2. bekk í Síðu¬skóla og allt í einu var stúlkan farin að leika skólaleiki í frítíma. Margrét Baldvins var sáttasemjarinn þegar kom að stríðsástandi sem ríkti á heimili stúlkunnar þegar stærðfræðin gekk ekki upp. Helga Lyngdal og Tobba stóðu sig eins og hetjur á miðstigi þegar þurfti að takast á við erfiðan hugarheim litlu stúlkunnar og vinkvennanna sem töldu heiminn vera að hrynja þegar þær fengu ekki að vera allar í sama bekknum. Fríða frænka, heimilisfræðikennari fyrirgaf brussunni alltaf og kenndi henni dýrmæt handtök í eldhúsinu og þolinmæði Gulla smíðakennara var aðdáunarverð.

Á unglingastigi beið litlu stúlkunnar nýr heimur. Sigga og Siggu beið ærið verkefni þegar þau tóku á móti 8. bekk og vá, hvað það voru skemmtileg ár sem tóku við. Metnaðarfull og umhyggjusöm, héldu þau fast utan um hópinn. Bibbi kveikti áhuga litlu stúlkunnar á alþjóðasamskiptum og samstarfi og gaf henni dýrmæta reynslu þegar hún fékk að fara til Rómar í námsferð í 9. bekk. Danska sem átti víst að vera leiðinlegt fag, var skemmtileg með Kristínu List og Sonju. Björk hvatti litlu stúlkuna áfram í enskunni og Hrefna Frímann leiddi hana í gegn um stærðfræðina sem var oft ansi erfið. Siggi var ákveðinn og metnaðarfullur og gerði náttúrufræði allt í einu skemmtilega. Með Siggu Jóh var svo allt skemmtilegt og gerlegt, enda metnaðarfull og með óbilandi trú á litlu stúlkunni. Það sama á við um Sigrúnu Sig sem kvaddi litlu stúlkuna með fallegum orðum þegar hún hélt út í lífið, þessi orð hafa fylgt henni síðan.

Litla stúlkan fylgdi hefðum föðurfjölskyldunnar og fór í Menntaskólann á Akureyri. Þar kveiktu Linda og Bjarni Guðmunds nýjan áhuga stúlkunnar á sálfræði og þegar Linda leiðbeindi henni í lokaverkefni, breyttist allt. Hildur Hauks gerði enskuna einstaka, Logi Ásbjörns kveikti áhugann á kynjafræði og ef það hefði ekki verið fyrir Einar Sigtryggs hefði litla stúlkan aldrei náð stærðfræðinni. Með Einari Brynjólfs fóru stjórnmál að vera áhugamál og með Bjössa Viff varð saga skemmtileg. Jónasi Helga tók svo að gera það sem hafði alltaf verið svo leiðinlegt og erfitt, áhugavert og hvetjandi. Áhugi og metnaður Eyrúnar Huldar í íslensku gerði það að verkum að litla stúlkan hefur lagt mikla áherslu á íslenskukennslu í námi sínu.

Litla stúlkan er ég, meistaranemi í menntunarfræðum við kennaradeild Háskólans á Akureyri. Ég er ekki einsdæmi. Langflestir muna eftir sínum áhrifavöldum og þar eru kennarar ofarlega á lista. Þessi listi hér að ofan er þó alls ekki tæmandi og á hann vantar nokkur nöfn. En hann sýnir þó hvers vegna ég valdi kennarafræði. Ef það hefði ekki verið fyrir alla þessa mögnuðu og metnaðarfullu kennara, hefði ég aldrei skráð mig í kennarafræði. Þessir einstaklingar eiga það allt sameiginlegt að hafa haft mikil áhrif á mitt líf. Með ólíkum hætti hafa þeir allir haft áhrif á það hvar ég er í dag og hvernig ég horfi á lífið. Ef þú vilt raunverulega hafa áhrif á samfélagið, er kennarastarfið, rétta starfið fyrir þig.

Komdu að kenna!

Greinin birtist upphaflega í Kjarnanum.

/by

Svo miklu, miklu meira

Höfundur er Hákon Sæberg, nýlega útskrifaður grunnskólakennari frá Menntavísindasviði Háskóla Íslands.

Á síð­ast­liðnum árum hefur tölu­vert verið fjallað um kenn­ara­skort sem blasir við í leik- og grunn­skólum lands­ins. Í kjöl­farið hefur skap­ast nokkur umræða um kenn­ara­starfið sjálft; virð­ingu stétt­ar­innar og hvernig hvetja megi fólk til þess að fara í kenn­ara­nám.

Í þess­ari umræðu eru margir sem hafa haft orð á því hvað kenn­ara­starfið sé skemmti­legt og/eða gef­andi. Það hefur lengi farið nokkuð fyrir brjóstið á mér þegar þessi orð eru notuð til þess að lýsa starfi kenn­ara, því þau eru að mínu mati til marks um ákveðið virð­ing­ar­leysi gagn­vart kenn­ur­um. Ef starf lög­fræð­inga eða lækna væri til umræðu á ég erfitt með að ímynda mér að sú umræða sneri að því hversu skemmti­legt og gef­andi það væri. Þegar full­yrt er að starf kenn­ar­ans sé skemmti­legt og gef­andi má líta svo á að það sé fyrst og fremst unnið í þágu kenn­ar­ans sjálfs:

Kenn­ara­starfið er svo skemmti­legt – fyrir kennar­ann.

Kenn­ara­starfið er svo gef­andi – fyrir kennar­ann.

Mál­flutn­ingur sem þessi er hvorki til þess fall­inn að auka hróður stétt­ar­innar né gefur hann rétta mynd af raun­veru­legum ástæðum kenn­ara fyrir starfs­vali sínu. Sá sem ætl­aði að leggja fyrir sig starf með það efst í huga að það ætti að vera skemmti­legt og gef­andi myndi vænt­an­lega velja sér eitt­hvað annað en þá háskóla­mennt­uðu starfs­stétt sem glímir við hvað mestan kvíða, and­legt álag og vefja­gigt. Ástæðan fyrir því að fólk leggur fyrir sig starf kenn­ar­ans ristir dýpra en svo. Kenn­ara­starfið er ekki bara „skemmti­legt og gef­and­i“, heldur svo miklu, miklu meira en það.

Hvað er kenn­ara­starf­ið?

Starf kenn­ar­ans er að und­ir­búa kom­andi kyn­slóðir fyrir fram­tíð­ina. Menntun er ein af grunn­stoðum sam­fé­lags­ins og gegnir lyk­il­hlut­verki í fram­þróun þess. Í því felst að til­einka nem­endum skap­andi og gagn­rýna hugsun og kenna þeim að takast á við ófyr­ir­sjá­an­legar áskor­anir fram­tíð­ar­innar á skap­andi hátt. Á tímum veld­is­vaxtar í tækni­fram­förum og yfir­vof­andi breyt­inga á lofts­lagi jarðar vegna hnatt­rænnar hlýn­unar er sam­fé­lag okkar að taka hrað­ari breyt­ingum en nokkru sinni fyrr. Það er erfitt að spá fyrir um hvaða áskor­anir munu blasa við ungu fólki í dag þegar fram líða stund­ir. Þannig má færa rök fyrir því að kenn­ara­starfið hafi sjaldan verið mik­il­væg­ara fyrir fram­tíð­ina en einmitt nú.

Starf kenn­ar­ans er hlekkur í að við­halda öfl­ugu lýð­ræði í sam­fé­lag­inu. Einn meg­in­til­gangur mennt­unar er að und­ir­búa ein­stak­linga til að verða virkir þátt­tak­endur í lýð­ræð­is­legu sam­fé­lagi. Það felur í sér að rækta hjá nem­endum lýð­ræð­is­leg gildi s.s. sam­á­byrgð, sam­vinnu, sam­ræðu, sam­kennd, gagn­rýna hugsun og virkni í lýð­ræð­is­legu þjóð­fé­lagi. Á tímum þar sem m.a. upp­gangur þjóð­ern­ispopúl­isma og dreif­ing fals­frétta ógnar lýð­ræð­inu víðs vegar um heim­inn má færa rök fyrir því að kenn­ara­starfið hafi sjaldan verið mik­il­væg­ara lýð­ræð­inu en einmitt nú.

Starf kenn­ar­ans er krefj­andi sér­fræð­ings­starf sem þarfn­ast sér­fræði­þekk­ingar til þess að koma til móts við ólíkar þarfir fólks. Í því felst að koma til móts við ein­stak­lings­bundnar þarfir nem­enda og stuðla að alhliða þroska þeirra allra. Kenn­ar­inn þarf að hafa sér­þekk­ingu á námi og kennslu til að geta skipu­lagt athafnir og verk­efni sem efla hæfni nem­enda og hvetja þá til frek­ari þekk­ingaröfl­un­ar. Sam­hliða því þarf að huga að ólíkum þörfum hvers ein­stak­lings sem allir hafa ólíkan bak­grunn, þarfir og færni. Með til­komu skóla án aðgrein­ingar og síauknum fjöl­breyti­leika og fjöl­menn­ingu í nútíma sam­fé­lagi hefur þörf fyrir því að koma til móts við ein­stak­lings­þarfir nem­enda auk­ist til muna. Þannig má færa rök fyrir því að sér­fræði­þekk­ing kenn­ara á námi og kennslu hafi sjaldan verið mik­il­væg­ari en einmitt nú.

Þetta er aðeins brot af því sem kenn­ara­starfið snýst um enda ekki ætl­unin að setja fram tæm­andi lista yfir eðli þess. Orð eins og „skemmti­legt og gef­andi“ gefa aftur á móti ekki rétta mynd af starf­inu. Það er því nauð­syn­legt í allri umræðu um kenn­ara­starfið að benda á raun­veru­legt eðli þess og þá virð­ingu sem starfið á skil­ið.

Kenn­ara­starfið er mik­il­vægt – fyrir fram­tíð­ina.

Kenn­ara­starfið er mik­il­vægt – fyrir lýð­ræðið.

Kenn­ara­starfið er mik­il­vægt – fyrir fjöl­breyti­leik­ann.

Kenn­ara­starfið er fyrst og fremst mik­il­vægt.

Greinin birtist upphaflega í Kjarnanum. 

/by